ŞEYH GALİP HÜSN- Ü AŞK

ŞEYH GALİP

HÜSN- Ü AŞK

Mesneviler, genel bağlamda 3 bölümden oluşur. Bunlar;

1.      Giriş Bölümü

2.      Konunun İşlendiği Bölüm

3.      Bitiş Bölümü’dür.

Hüsn-ü Aşk mesnevisini de bu 3 bölümde incelememiz mümkündür. Bunlar:

GİRİŞ BÖLÜMÜ

Bu bölüm de kendi arasında farklı başlıklar altında incelenmektedir. Bunları da şöyle sıralamamız mümkündür:

1.      Besmele

2.      Tevhit

3.      Münacat

4.      Na’t

5.      Mir’ac

6.      Mucizat

7.      Medh-i Çâr yâr

8.      Padişah için övgü

9.      Devlet büyüğü için övgü

10.  Sebeb-i Telif

1-Besmele

2-Tevhid

3-Münacat

Eserin girişinde Hüsn-ü Aşk başlıklı bölüm Tevhîd ve Münacat denen bölümlerin başlangıcıdır. Galip, bu bölüme on sekiz beyitlik bir tahmidle[1] başlar.[2] Bu bölümde; Şair, kullarına acıyıp, onlara kendisini övme fırsatı veren Allah’a Şükür ifadelerinden ve insanın Allah’ı övme hususunda acizliğinden bahseder. Bu başlık [1–18] beyitlerini kapsar.

4- Na’t

Der na’t-ı şerif-i nebevi ve evsaf-ı latif-i Mustafavi Sallallahü Teâlâ aleyh

[Peygamber Hazret-i MuhammedinVasıflarına dair Na’t-ı Şerif]

Peygamberi övmek amacıyla yazılmış bölümdür.[19–42] beyitler.

5-Mirâc

6-Mucizât

Der menkabet-i mirac-ı şerif-i nebevi mücize-i bahire-i Mustafavi

[Peygamberin Şerefli Miracı ve Apaçık Mucizelerinin Hikâyesi]

Bu başlık altında Hz. Peygamberin Mirac olayı ve gösterdiği mucizeler anlatılmış ve kendisi yüceltilmiştir. Yine bu bölümde Âdem Nuh Musa İdris Yusuf gibi peygamberlerinde isimleri geçer. Mucizeleri arasında Peygamberimizin ayı ikiye bölmesi, parmaklarından su akması gibi mucizeleri anlatılır.[43–136]. Beyitler

7-Medh-i Çar yâr-yok

8-Padişah için Övgü-yok

9-Devlet büyüğü için övgü-yok

Bu bölümler yoktur. Eserde. Övülen de bir padişah ya da devlet adamı değildir. Çünkü Şeyh Galip, Hüsn ü Aşk’ı zamanın padişah ya da herhangi bir devlet adamına sunmak için yazmamıştır. Eserini herkes için yazmış ya da yazması gereği için yazmıştır.[3]

Der vasf-ı şerif-i Cenâb-ı Hazret-i Hüdâvendigar K.S

[Hüdavendigar Mevlana hazretlerinin Şerefli vasıflarına dair]

Başlığıyla mesnevide kendisi üzerinde büyük bir tesiri olan Mevlana’ya bir övgü vardır ve onun vasıflarını belirtir. On sekiz beyitten oluşmaktadır.[137–155]. B.

Der zikr-i pîşvâ-yı hod

[Kendi rehberine Dair]

Bu bölümde “Serbâz-ı muhibb-i Mevlevî” yani Mevlevîliğin cesur dostu sıfatı ile andığı babası Mustafa Reşid Efendi için övgüde bulunur. Beyitlerin de sayısı on sekizdir.[4][155–173]B. Yine aynı bölümde

Ney gibi beni o zât-ı vâlâ

Feyz-i nefesiyle kıldı gûyâ

Şair babası Reşid Efendi’nin feyzini nefese, kendisini ise neye benzetmiştir.

10-Sebeb-i Telif

Der Beyân-ı Sebeb-i Te’lif

[Kitabı yazmanın sebebine dair]

Adından da anlaşılacağı üzere bu bölüm bize eserin niçin yazıldığı konusunda bilgiler vermektedir. Burada şair Hüsn-ü Aşk’ı yazmasının nedenini uzunca anlatır ve şöyle der: ’Bu mesneviyi, bir toplantıda Nabi’nin Hayrabat’ı aşırı sözlerle övülürken, böyle bir mesnevinin bir daha yazılamayacağı iddiasını yalanlamak için yazdım.’’[5] Yine eseri yazma sebebi olarak şu da gösterilir: Galip, Nabi’nin Harabatına yönelik aşırı övgüyü abartılı bulur ve bir

Benzerinin yazılamayacağı iddiası, ona bir imtihan gibi gelir (184)b. Mecliste bulunanlar

Galip’in düşüncesine katılmayıp onu nazm meydanına davet edince, “o hevesle kilki deste”

(236)b. alır ve hikâyeye başlar.[6][173–240]B.

KONUNUN İŞLENDİĞİ BÖLÜM

Bu bölüm mesnevilerde Agaz-ı Destan, Matla-ı Dastan, Agaz-ı Kıssa gibi başlıklarla karşımıza çıkabilmektedir. Bu bölüm mesnevinin ana bölümüdür. Burada anlatılan konular eserden esere değişkenlik göstermektedir. Konunun işlendiği bölüm kendi arasında 4’e ayrılmaktadır.

1.      Okuyucuya bilgi vermek, onu eğitmek amacı güden mesneviler

2.      Okuyucunun kahramanlık duygusuna hitap eden, konusunu menkabelerden ya da tarihten alan mesneviler

3.      Sanat yönü ön planda olan okuyucunun edebi zevkine hitap eden, ana çizgisi aşk ve macera olan mesneviler

4.      Şairlerin gördükleri, yaşadıkları olayları anlatan, toplum hayatından kesitler veren kişileri ve meslekleri, düğünleri ve belli yöreleri tasvir eden mesneviler.

Bu bağlamda Hüsn-ü Aşk mesnevisi 3. Gruba girmektedir. Yani sanat yönü ön planda olan okuyucunun edebi zevkine hitap eden ana çizgisi aşk ve macera olan mesnevilerden bir tanesidir. Eserdeki beyitler sekb-i hind üslubu içerisinde yazılmıştır.

Eserde konunun işlendiği bölüm, Agâz-ı Dâstan-ı Beni Muhabbet [muhabbet oğulları destanının başlangıcı] başlığıyla başlamaktadır. Teslim Kerden-i Sühân Aşk Ra Bedest-i Hayret ve Avürden-i o Baharim-i Visâl [Sühan’ın Aşkı Hayretin Eline Teslim Etmesi ve Onu Vuslat Haremine Götürmesi] başlığıyla son bulur. Bu başlık altında 2007. ve 2008. Beyitlerde şair şöyle der:[240–2008]B.

Buldu bu mahalde kıssa payan

Bundan ötesi değil nü mayan

Şad şükrola Hayy-i layemuta

Kim erdi söz âlem-i sükûta

Hikâye burada son buldu. Bundan sonra göze görünmüyor. Ölümsüz olan, hayat verici Allah’a çok şükür ki, söz sükût âlemine vardı.[7] Bölümde konu başlıkları Farsçadır.

Konun işlendiği bölüm mesnevi kısmı 2041 beyit 6 kıtadan oluşan 4 Tardiyye ile birlikte 2101’dir.Tardiyye, Bentlerle kurulan çok bendli şekillerden musammatlar dediğimiz grupta yer alır. Tard u Rekb adı da verilen Tardiyye beş mısralık bentlerden oluşan bir nazım şeklidir. Aslında muhammes olan tardiyye hem şekil hem de konu bakımından muhammesten ayrılır bunu sebebi ise son mısraların öteki mısralarla kafiyeli olmayışıdır. Tardiyyelerde kafiye düzeni aaaav, bbbbv dir:[8]

Hoş geldin eya berid-i canan

Bahşet bana bir nüvid-i canan

Can ola feda-yı iyd-i canan

Bisud olan mı ümid canan

Yârin bize bir selamı yok mu?

Ey Hızr-ı fütadegan söyle

Bu sırrı edip ayan söyle

Ol sen bana terceman söyle

Ketmetme yegân yegân söyle

Gam defterinin tamamı yok mu?

BİTİŞ BÖLÜMÜ

Mesnevilerin bitiş bölümleri konunun işlendiği bölüm gibi belli bir planda verilebilir. Bitiş bölümü asıl konudan belli başlıklarla ayrılır. Bu bölüm Arapça hatm kökünden gelen bir kelimeyle belirtilebilir. Hüsn-ü Aşk mesnevisinde Bitiş bölümü başlığı altında Şairin eseriyle ve Şairliğiyle övündüğü bölümü görebiliriz. Bu bölüm Fahriyye-i Şairane [Şairane övünme] dediğimiz bölümdür. Bu bölümde Mevlana’nın izinde olduğunu da belirtir.

Esrârını Mesnevîden aldım

Çaldım velî mirî malı çaldım

Yine Bitiş bölüm altında değerlendireceğimiz Hakîkât-i Hâl ve Hatime-i Kitab [İşin doğrusu ve kitabın sonu] başlığını okuyucudan dua isteme başlığı altında değerlendirebiliriz. Ve son olarak mesnevinin sonunda eserin bitiş tarihi verilir. Tarih-i Hatime [Bitiriş Tarihi] yer alır. Bu kitabın bitiş tarihi olarak misktir demiştir.

OLAYLAR

MOTİFLER

·        Mektuplaşma

Name-i Hüsn ba Aşk(Hüsn’ün Aşk’a Mektubu)

Suret-i Name-i Aşk(Aşk’ın Mektubu)

·        İnsan olmayan varlıklarla konuşma

Güft ü Guy-ı Aşk u Aşkar ve Güzeşten-i İsan(Aşk’ın Aşkar’la konuşması ve Başlarından Geçenler)

·        Kılık değiştirme

Agâh-ı Daden-i Sühan be Suret-i Tuti(Sühan’ın Papağan Kıyafetinde haber getirmesi)

Agâh-ı Daden-i Sühan be Suret-i Tezerv(Sühan’ın Sülün Kıyafetinde haber getirmesi)

Agâh-ı Dadan-i Sühan be Suret-i Bülbül(Sühan’ın Bülbül Kıyafetinde haber getirmesi)

Residen-i Sühan be Suret-i Pir-i Tabib(Sühan’ın Tabip Kıyafetinde Gelmesi)

·         

·         

ŞAHISLAR

Hüsn (Bayan):Sümbüller içinde siyah kâküllü, lale yanaklı, bir gül goncası. Göğsünün aynası gümüş bir deniz, dişleri ve ağzı inci ve mercan dolu bilinmeyen bir hazine, çene gümüş bir ab-ı hayat kadehi. Kolu gümüş bir dal. Beyaz parmağı kâfurdan yapılmış bir mum. Kınası, gül yaprağı gibi. Uzun boyu mahşerde yapılmış, onun boyunu görünce gökyüzünün belaları sevinir. Baygın bakışı can düşmanı, siyah saçları iman düşmanı, gerdanı suda beyaz bir servinin aksi, kolları Kevser ırmağı, saçları amber hazinesi. Yanağındaki ben bir Hintli koruyucu, göğüsleri cennet bağının turuncu. Dudağının mercanı şekerler döken bir cevher vb. tasvirler yapılır.

Der Vasf-ı Hüsn (Hüsne Dair)

Aşk (Erkek):Siyah yüzlü bir ay, yüzünün tüyleri kılıç suyunun yeşil cevheri. Azrail gibi yan bakışı cana bela. Fitne ona gözü bağlı bir kurban. Dudağının kırmızılığı şarapla karışık Kevser. Gözünde İsa’nın sözü gizli, bir sözle talihi değişir. Külahının altındaki perçeminin teli ay içinde Allah’ın ismi yazılmış gibi. Zülfü büyünün ne olduğunu bildirir. Tüyler dudağının etrafında İsa’ya İncil gelmesi gibi inmiş bir nur. Kirpikleri güneşin şuaları gibidir. Allah korkusu onun bir bakışına kurban vb. tasvirlerde bulunulur.

Der Vasf-ı Aşk (Aşk’a Dair)

Molla Cünun (Hocaları):Akıllı tedbirli insanların müftüsüdür. Fikir dalına çıkmak onun işi değildir. Onun yanında hükümdar ve dilenci eşittir. Tek başına kudretli bir padişahtır. Bütün duygular emrindedir. Zan ile şüphe ile işi yoktur. Gökyüzüne ait bilmediği şey yoktur. Allah’a şerkestlik etse bile korkmaz, ateş onu yakmaz. Konuşsa cihanı susturur vb. özellikleriyle tasvir edilir

Der Vasf-ı Molla-yı Cünun(Molla Cûnûn’un Vasıfları)

Sühan: Gönlü genç, zeki bir ihtiyar. Aziz bir kişi. Yaşı felekten daha büyük. Hüsn’ün ve Aşk’ın ne olduğunu, neşenin ve elemin aslını bilen bir (Hızır)

Der Menkâbet-i Sühan Han Salar-ı Nüzhetgâheşt(Mesirenin sofra basıcısı olan Sühan’ın Hikâyesi)

Hayret: Hüsn ile Aşk’ın sohbetlerine mani olan kişi.

Peyda Sûde-i Hayret ve Men-İsan-ez Müsahabet(Hayret’in ortaya çıkması ve sohbetlerine mani olması)

İsmet: Hüsn’ün dadısı.

Der Sıfat-ı İsmet ki Dâye-i Hüsn Bûd(Hüsn’ün Dadısı İsmet’e Dair)

Gayret: Aşkın akıl hocası ve Aşk’ın çıktığı yolculukta yol arkadaşı.

Der Sıfat-ı Gayret ki Lâlâ-yı Aşk Bûd(Aşk’ın Lalası Gayret’e Dair)

Hüşrüba: Çin Padişahının kızı. Peri yüzlü insan katili olarak tasvir edilir.

ZAMAN

Olayların gerçekleştiği kesin bir zaman diliminden söz etmemiz mümkün değildir. Zaman olarak ay ve mevsimlerden söz etmemiz mümkündür ki eserde Temmuz ayından sonbahar, kış ve yaz mevsimlerinden söz eder. Olaylar yekpare bir an da gerçekleşir.

YER

Mekteb-i Edeb: Birbirlerini gördükleri yer olarak geçer.

Nüzhetgeh-i Mana: mesire alanı buluştukları yer

Kuyu: Devlerin bulunduğu yer

Harabe-i Gam

Ateş Denizi

Çin Sahili

Zatü’s suver: Çin Prensesinin kalesi hapsoldukları yer.

Hisar-ı Kalp

Kalp Diyarı

Tılsım Ülkesi

Siyah Çöl

Sütlüce

Aşk’ın Yalnız olduğu yer(Amede-i Hüsn gâh gâh be halvetgâh-ı Aşk)(Hüsn’ün Ara sıra Aşk’ın Olduğu Yere Gelmesi)

Arabistan ve Çin coğrafyası

KAYNAKÇA

KARTAL, Ahmet, ‘Hüsn-ü Aşk’ın Yeni Yayımı’

BÜYÜKKAVAS KURAN Şeyma, ‘Mesneviden Romana Uzanan Sebeb-i Telif Yolu Üst Kurmacaya mı Gider?’

KAPLAN Mahmut, ‘Şeyh Galip’in Şiir Anlayışı’

KUZEY Gonca, ‘Şeyh Galip ve Hüsn ü Aşk’

ÖZDİNGİŞ Vicdan, ’Bir Dersin Notu’ (Hüsn ü Aşk Mesnevisi)

ERDOĞAN Mustafa, ‘Türk Edebiyatında Bilinmeyen İlginç Bir Eser Manzum Hüsn ü Aşk Tiyatrosu’

DOĞAN Ahmet, ‘Hüsn ü Aşk’ta Sembolik Anlatım’

KOYUNCU Zeynep, ‘Hüsn ü Aşk’ta On Sekiz Sayısı Üzerine’

GENÇ İlhan, ‘Hüsn ü Aşk Kahramanı Aşk’ın Manevi Yolculuğunun Retorik Boyutu’

EREN Abdullah, ‘Hüsn ü Aşk’ın Kurgusunda Belirleyici Faktörlerden Biri Olarak Acz’

İÇLİ Ahmet, ‘Hüsn ü Aşk Mesnevisinde Dramatik Aksiyonu Oluşturan Değerler Üzerine Bir İnceleme’

GÜRER Abdulkadir, ‘Şeyh Galip Hakkında Yeni Bilgiler’

ÖZTÜRK Murat, ‘Aşk Mesnevilerinde Yönlendirici Güç ve İdeal’

VARIŞOĞLU Celal, ‘Ol ve Öl Fikri Çerçevesinde Hüsn ü Aşk Kahramanı Aşk’ın Kendisini Bulma ve Tanıma Süreci’

OKAY Orhan, AYAN Hüseyin, ‘Hüsn ü Aşk’

TÜRİNAY Necmettin, ‘Klasik Hikâyenin Son Zirvesi Hüsn ü Aşk’

AKTAŞ Şerif, ‘Bir Anlayışın Romanı Hüsn ü Aşk’

HOLBROOK Victoria ‘Mazmun mu Klişe Yoksa Devralınmış Mazmun Kavramı mı?’

AYVAZOĞLU Beşir, ‘Yaşayan Şeyh Galip’

ABDULLAH Fevziye, ‘Makber ’de Hüsn ü Aşk Tesirleri’

---

[1] Hamd etme şükür etme.

[2] Zeynep Koyuncu, Hüsn-ü Aşk On Sekiz Sayısı Üzerine,(Erzurum Atatürk Üniv. İlahiyat Fakültesi)

[3] A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi Sayı 39, Erzurum 2009 Prof. Dr. Hüseyin AYAN Özel Sayısı

Bir Dersin Notu Hüsn-ü Aşk Mesnevisi

 Vicdan ÖZDİNGİŞ Celal Bayar Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fak. Türk Dili ve Edebiyatı Böl. Öğrt. Üyesi

[4] Zeynep Koyuncu, Hüsn-ü Aşk On Sekiz Sayısı Üzerine  (Erzurum Atatürk Üniv. İlahiyat Fakültesi)

[5] Vicdan ÖZDİNGİŞ, Bir Dersin Notu Hüsn-ü Aşk Mesnevisi

[6] Mehmet Celal Varışoğlu, “Öl ve Ol” Fikri Çerçevesinde Hüsn ü Aşk Kahramanı Aşk’ın

Kendisini Bulma ve Tanıma Süreci, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi

6(2):24–35 (2007)

[7] Orhan Okay, Hüseyin Ayan, Şeyh Galip-Hüsn-ü Aşk, Dergâh Yayınları

[8] Haluk İpekten, Eski Türk Edebiyatı, Nazım Şekilleri ve Aruz, Dergâh Yayınları